“ODTÜ’lülük ruhu” mu, “mütemadiyen karşı olmak” mı?
Vakanüvis
“Türkiye’nin terörle mücadelede kimyasal silah kullandığı” rezil palavrası, birtakım etraflarda dillendirilmeye devam ediyor.
Geçtiğimiz günlerde Orta Doğu Teknik Üniversitesi içinden bir kesim de tıpkı palavrası bir pankartla sahiplendi. Pekala, “ODTÜ’lülük ruhu” ismi altında yıllardır olup bitenler neler? Ve neden?
Bakalım…
ODTÜ’yü merhum Menderes kurmuştu
ODTÜ, Demokrat Parti periyodunda kurulmuştu. Başbakan Adnan Menderes, hem Türkiye hem de Ortadoğu ülkelerindeki kalkınma teşebbüslerine katkı sağlayacak bir eğitim modeli için harekete geçmiş ve ABD’li uzmanların dayanağını alarak kuruluş çalışmalarını başlatmıştı. Lakin Amerikalılar sistem ve teknik yardımla yetinmeyip üniversitenin idaresinde de kelam sahibi olmak isteyince mütevelli heyetinde yer alan merhum Menderes, buna karşı çıkmıştı.
Nihayet, “fen bilimleri ve sosyal bilimler alanlarında uzman yetiştirmek” üzere 15 Kasım 1956 tarihinde “Orta Doğu Yüksek Teknoloji Enstitüsü” ismiyle eğitime başlanılmıştı.
ODTÜ’yü bugünkü yapısına kavuşturan yasal düzenleme ise kanlı darbeden bir yıl evvel, 27 Mayıs 1959 tarihinde yürürlüğe girmişti. Birinci yıllarını Kızılay Müdafaa Caddesi’ndeki Emekli Sandığı’na ilişkin bir bina ile TBMM gerisinde yapılarda geçiren ODTÜ, 1963 yılında ise bugünkü yerine taşınmıştı. “Menderes kurdu” diye az daha üniversiteyi kapatacaklardı Adnan Menderes, ODTÜ’nün kuruluşu ve birinci yıllarındaki gelişimini yakından takip etmiş, hangi gereksinim ortaya çıktıysa da çabucak karşılanması için özel bir gayret göstermişti.
Merhum Başbakanın, 1960 yılında birinci mezunlarını verecek olan ODTÜ’nün 1 Haziran’daki mezuniyet merasimine katılması da bekleniyordu. Fakat cuntacılar 27 Mayıs 1960’da gerçekleştirdikleri darbeyle Menderes’i idareden uzaklaştıracaklardı.
Darbeciler, Menderes ismini duyduklarında gösterdikleri adeta otomatik refleksi, üniversiteye ait de sergilemişlerdi. Cuntacılar içindeki bir küme, “Adnan Menderes üniversitenin mütevelli heyetinde yer aldığı için” ODTÜ’yü kapatmaya yeltenmiş fakat bir öteki cuntacı kümenin bu teşebbüse direnmesi üzerine üniversite kapanmaktan kurtulmuştu. Öte yandan, ODTÜ senatosu, 1988 yılında aldığı bir kararla 27 Mayıs gününü “ODTÜ Günü” olarak belirlemişti.
68 olayları ODTÜ’ye de sıçradı
Darbecilerin 1961 yılında yaptığı anayasa, demokrasiye karşı vesayetçi kurum ve oluşumları ihdas ederken, kimi unsurları ise kamusal otoriteyi yer yer zaafa uğratan sonları geniş özgürlük yorumlarıyla bilhassa sol kesim ve örgütlerin arzuladığı bir siyasi atmosfere yer hazırlamıştı.
Birkaç yıl sonra, 1968’de Fransa’da başlayıp dünyaya yayılan öğrenci hareketlerinin Türkiye’ye de sıçramasıyla birlikte üniversiteler sol örgütler için uygun bir yere dönüşmüştü.
Rektörler ODTÜ’ye polisi sokmuyordu
Türkiye, 12 Mart muhtırasına gerçek yol alırken anarşi olayları da giderek artmaktaydı.
ODTÜ de bu olaylarda ismi sık sık geçen bir kuruma dönüşmüştü. 6 Ocak 1969’da ABD Büyükelçisi “Vietnam Kasabı” Robert Commer, eski IMF çalışanı olan ve darbeciler tarafından Maliye Bakanlığı’na atanan ODTÜ Rektörü Kemal Kurdaş’ı ziyarete geldiğinde bir küme öğrenci büyükelçinin otomobilini yakmıştı.
Arabayı tutuşturanlar, emniyet aradığı için İstanbul’dan Ankara’ya kaçıp ODTÜ’de saklanan Deniz Gezmiş’in yakın arkadaşlarıydı. Süreçte Deniz Gezmiş ve arkadaşları, banka soygunu ve dört ABD’li askerin kaçırılması üzere olaylardan ötürü da yasal takibata uğramışlar lakin uzun mühlet ele geçirilememişlerdi.
O periyotta diğer tedhiş olaylarına karşın halef – selef rektörler Mustafa Kurdaş ve Erdal İnönü’nün, emniyet güçlerini ODTÜ yerleşkesine almadıkları devrin gazetelerinde de sonraki tanıklıklarda da anlatılmıştı.
Emniyet güçleri lakin 12 Mart muhtırasına kısa bir müddet kala yerleşkeye girebilmişti. Orta rejim periyodunda ise askeri güçler ODTÜ’de misyon yapmıştı. Bu ortada, devrin MİT Müsteşarı Fuat Doğu, Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay’a “acil” koduyla gönderdiği bir bilgi notunda, “ODTÜ’nün Dev-Genç militanlarının merkezi haline geldiği” sözüne yer vermişti.
“Ülkücü rektör istemiyoruz”
Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde kamu otoritesi kurulmaya çalışılsa da birçok vakit misyondaki rektörden başlayarak idare kademeleri, hocalar ve öğrencilere kadar uzanan bir çizgide “muhalif tavır” ebediyen var olmuştu.
ODTÜ-Der ismiyle kurulan oluşumun yönlendirmeleriyle 1975 yılında Demirel Hükümeti (I. Milli Cephe Hükümeti) vazifedeyken ODTÜ’de 6 ay süren bir boykot gerçekleşmişti. Hükümet bu ve öteki kısa vadeli başka boykotları engellemede başarılı olamamıştı.
1977 yılında Adalet Partisi, Ulusal Selamet Partisi ve Milliyetçi Hareket Partisi’nden oluşan koalisyon hükümeti bir sefer daha ODTÜ’de otoriteyi tesis etmeye çalışmıştı. II. Ulusal Cephe Hükümeti olarak da bilinen bu hükümet, Aydınlar Ocağı ile iş birliğine giderek üniversiteye yeni bir mütevelli heyeti atamış lakin işbaşındaki rektör Ilgaz Alyanak, uzun müddet heyete direnerek alınan kararları hayata geçirmemiş, öğrenciler de rektörü destekleyen şovlar yapmış fakat sonunda vazifeden alınmıştı. Bu karar üzerine öğrenciler günlerce sürecek aksiyonlara başlamıştı. Demirel Hükümeti’nin desteklediği mütevelli heyeti Prof. Dr. Hasan Tan’ı rektör olarak atamıştı. Tan, rektörlük binasına girerken etrafta toplanan öğrenciler “ülkücü rektör istemiyoruz”, “faşist rektör” sloganları atarak binayı taşlamışlardı.
ODTÜ’nün “kamusal otoriteye direnme” tarihindeki enteresan bir öbür ayrıntı da öğrenci alımlarıyla ilgili olarak yaşanmıştı. ODTÜ Rektörlüğü, Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi kurulmasına karşın uzun yıllar ÖSYM imtihanları ile öğrenci alımı yapmamış, adayları kendi kurduğu sistemle üniversiteye kabul etmişti.
Demirel ODTÜ’lüleri harekete çağırmıştı
Bu ortada Başbakanlığı devrinde uzun yıllar ODTÜ’den kaynaklanan olaylar ve aksiyonlarla uğraşmak zorunda kalan Süleyman Demirel, 2007 yılındaki Cumhurbaşkanlığı seçimleri öncesinde ise Abdullah Gül’ün seçilmesine karşı çıkarken ODTÜ’lülerin aksiyonlarına bel bağlamıştı.
ODTÜ ve başka bitmek bilmeyen hareketler, gösteriler…
ODTÜ’nün “eylemci halleri”, yıllar içinde hiç sürat kesmeden devam edecekti. 12 Eylül 1980 sonrası bir müddet duraksayan şovlar, 1990’lara gelinirken tekrar sürat kazanmıştı. Merhum Turgut Özal, Başbakanlığı periyodunda öteki birkaç üniversite ile birinci ağ kontağını sağlayan bilgisayarları ODTÜ’de hizmete sokmuş, bundan diğer üniversiteye birçok hizmette bulunmuş ancak o yıllarda ODTÜ’lüler tarafından en fazla protesto edilen siyasetçilerden birisi tekrar o olmuştu.
Refah-Yol Hükümeti’ne karşı başlatılan 28 Şubat sürecinde, ODTÜ’de de vakit zaman “gericilik karşıtı” şovlar yapılmıştı.
2002 yılından itibaren işbaşına gelen AK Parti takımları da “ODTÜ ruhu”nun alışılmış bir hasımı olarak görülmüştü. Bu çerçevede ODTÜ’teki kimi kümeler; Türkiye’nin birinci uydusunun uzaya fırlatılmasına, Melih Gökçek periyodunda Ankara trafiğini rahatlatacak yol projesinin yapılmasına (Şu sıralar CHP’li Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Mansur Yavaş’ın yeni yol projesine karşı da eylem yapılıyor), ODTÜ öğrencilerinin barınma gereksinimini gidermek maksadıyla Kredi Yurtlar Kurumu tarafından inşa edilecek yurt projesine, yeni mescit yapılmasına karşı aksiyonlar düzenlemişler, “kadın – erkek tuvaleti ayrımına son” (cinsiyetsiz tuvalet) aktiflikleri gerçekleştirmişlerdi.
ODTÜ’deki kimi kısımların kimi konukları konuşturmama hareketleri de sıklıkla görülmüştü. Bu çerçevede bir küme öğrenci, geçtiğimiz Ağustos ayında hayatını kaybeden Sovyetler Birliği’nin son devlet lideri uzun yıllar Politbüro üyeliği yapan Mihail Gorbaçov’u üniversite ziyaretinde “yeterince solcu bulmadıkları için” protesto edip, konuşturmamışlardı.
Yine eski bakan Kürşat Tüzmen ile Deva Partisi Genel Lideri Ali Babacan da ODTÜ’den konuşmamaları için aksiyon yapılan isimlerden bazılarıydı.
ODTÜ’nün mezuniyet merasimleri de hazırlanan pankartlar ve atılan sloganlarla uzun yıllardır tartışmaların odağında yer almaya devam ediyor.
– Rahim Er, “ODTÜ’yü Menderes Kurmuştur Ama…” Türkiye Gazetesi, 26 Aralık 2012
– Op. Dr. Cenap Tatlı, “ODTÜ ve Anarşi”, Yeni Konya Gazetesi, 25 Aralık 2012
– Utku Reyhan, “ODTÜ’nün Kavakları ve Türk Aydınının Sefaleti”, Aydınlık Gazetesi, 10 Temmuz 2019
